Je brein tijdens zomertijd: de verrassend nadelige psychologische effecten

Heerlijk, die zomertijd. Lekker lange lichte avonden, waarop je onder het genot van een cocktail de zon langzaam onder de horizon ziet verdwijnen.

Desgevraagd geven de meeste Nederlanders de voorkeur voor de zomertijd. Niet gek, maar laten we eerlijk zijn; dit wordt vooral gedragen door het mooie weer, de warmte en gezelligheid die we associëren met de zomerperiode. Want de klok die eind maart een uur vooruit wordt geschoven kan namelijk op weinig enthousiasme rekenen.

Is het echt zo erg om een uurtje te missen op die ene nacht? Gewoon de avond ervoor wat vroeger naar bed, en de volgende ochtend een extra kop koffie, om er weer tegenaan te kunnen. Maar schijn bedriegt. Talloze wetenschappelijke onderzoeken naar de psychologische en biologische effecten van zomertijd laten nadelige effecten zien in soms verrassende hoeken.

In dit blog onthullen we vijf verrassende psychologische effecten die van de dagen na de zomertijdtransitie dé pechperiode van het jaar maken. Van grotere moeite om in de supermarkt een reep chocolade te laten staan, tot een verhoogde kans om onder een auto terecht te komen.

1. Zomertijd is letterlijk dodelijk – op vele manieren

Laten we beginnen met het meest schokkende effect van zomertijd: we gaan er dood aan. Letterlijk. De eerste werkdag na het ingaan van de zomertijd zien we een toename van 24% in het aantal mensen dat sterft aan een acute hartstilstand (Barnes & Wagner, 2009).  

Natuurlijk geldt dat zelfs met deze toename de kans dat jij deze dag hieraan overlijdt in absolute zin verwaarloosbaar klein blijft. Desalniettemin blijken ook tal van minder direct fatale gezondheidsindicatoren – van hartfunctie tot bloedsuiker – op de proef worden gesteld. Kerngezonde mensen die deze dagen een bloedsuikertest zouden ondergaan komen veelal uit op de waarden van een borderline suikerziektepatiënt. Ons lichaam, en daarmee ook onze hart- en bloedvaten, houden zich aan het circadiaan ritme. Zodra dit ritme in de knel komt, reageert ons lichaam acuut met een verhoogde stressrespons.

Het goede nieuws is dat we bij het ingaan van de wintertijd we het omgekeerde effect zien: het aantal doden aan hartfalen zakt die dag met 21%.

Een ongeluk schuilt vandaag in een klein hoekje

Naast het directe effect van zomertijd op je fysieke gezondheid, blijkt dat uurtje tijdsverschil ook nog eens een keur aan indirecte gezondheidsrisico’s met zich mee te brengen. Zo is er een significante toename in het aantal ongelukken op de werkplek, variërend van relatief onschuldige pechmomenten, zoals het morsen van koffie over je toetsenbord, tot aan meer fatale accidenten.

En als er dan geen ongelukken op de werkplek gebeuren, dan nog loop je alsnog meer risico op de weg ernaartoe en ervandaan. Gedurende de overgang naar zomertijd is er namelijk een significante toename in het aantal verkeersongelukken. Het aantal verkeersongevallen neemt de eerste dag met 16% en de tweede dag met 12% toe (Robb & Barnes, 2018).

Slechter dan alcohol

Slaapgebrek is de grootste horde van onze verkeersveiligheid – ja, nog belangrijker dan alcohol. Een slechte nachtrust heeft meetbaar nog nadeligere gevolgen op onze reactiesnelheid en inschattingsvermogen achter het stuur dan drie glazen alcohol (Lowrie & Brownlow, 2020). Beschouw dit niet als data die het gevaar van alcohol achter het stuur bagatelliseert, maar bovenal als grond om de ernst van slaapgebrek serieus te nemen.

2. Zomertijd maakt ons minder productief

Er is een relatief grote kans dat je dit blog leest op de maandag na het ingaan van zomertijd. Dat komt niet enkel vanwege de extra relevante timing van het onderwerp, maar ook omdat jij op deze dag extra grote kans hebt om werkontwijkend gedrag te vertonen.

Dit fenomeen werd vastgesteld door Wagner et al., (2012), die onderzoek deden naar het zogenaamde cyberloafing. Oftewel: de momenten gedurende de werkdag waarop je even online achteroverleunt om je geest af te leiden met Instagramfoto’s en kattenfilmpjes.

De onderzoekers stelden een interessant verband vast: hoe slechter we de nacht ervoor geslapen hebben, des te meer uren (ja, uren!) we gedurende de werkdag verspillen aan cyberloafing.

Normaliter is dat in de werksfeer niet zo’n probleem. De slechte nachtrust van de ene medewerker wordt weer gecompenseerd door een collega die acht uur heeft liggen ronken en daardoor extra productief is. Maar één keer per jaar hebben we allemaal die slechte nacht te pakken: gedurende de overgang naar zomertijd. Niet verrassend dat die maandag je takenlijst geen einde lijkt te kennen.

3. Ons humeur en impulscontrole krijgen een dreun – met bizarre consequenties

De meeste transitie-effecten van zomertijd zijn dermate extreem dat we onszelf ervoor onkwetsbaar wanen (“dat overkomt alleen anderen”). Er echter bestaat één effect dat ons allemaal gegarandeerd raakt: we worden een tikkeltje humeuriger (Kountouris & Remoundou, 2014). Ons lontje is de eerste paar dagen na zomertijd flink kort gewiekt. Niet geheel onverwacht is dit effect het sterkst bij de werkende populatie; voor deze mensen is de verandering in ritme het meest ontwrichtend.

Ook onze impulscontrole leunt gedurende deze dagen achterover, iets wat op talrijke manieren tot uiting komt. Zo is het moeilijker de verleiding te weerstaan van een lekkere maar ongezonde snack. Anderszins is de kans op een verkeersruzie groter. Relativeren kun je leren, maar niet als je biologische klok ontregeld is.

De reden achter deze dip in ons humeur en impulscontrole schuilt in de frontale cortex. Dit hersengebied bevindt zich voorin het brein en wordt gezien als het baken van nagenoeg alles wat mensen onderscheidt van het dierenrijk. Hier zijn functies zoals planning, sociale interactie, geheugen en impulscontrole gehuisvest.

Een goede nachtrust is cruciaal voor een goed functionerende frontale cortex. Overdag put onze haastige en prikkelrijke levensstijl de cortex flink uit. Gedurende onze slaap vindt de corticale reorganisatie plaats, in het bijzonder tijdens de diepe slaap die gekenmerkt wordt door zeer trage (delta) hersengolven. Deze is nodig om de frontale cortex de volgende dag weer naar behoren te laten functioneren. En juist dit slaapstadium heeft gedurende de stap naar zomertijd het meest te lijden.

Zelfs onze rechters zijn niet immuun

Dat dit dipje in ons humeur bepaald niet onschuldig is blijkt wel uit de studie van Cho et al. (2016). Zij onderzochten de effecten van zomertijd op de mate van straftoemeting door rechters. Hun conclusie is schokkend: je kunt maar beter niet na de ingang van zomertijd in het beklaagdenbankje plaatsnemen. Rechters zijn op deze dag namelijk significant strenger, wat zichtbaar is in een toename van 5% in de gemiddelde duur van een werk- of gevangenisstraf.

4. Zomertijd maakt ons dommer

We zagen al dat onze frontale cortex de eerste dagen na het ingaan van de zomertijd in blessuretijd verkeert. Dat heeft niet enkel nadelige gevolgen op ons humeur en impulscontrole, maar maakt ons meetbaar minder intelligent. De frontale cortex vervult namelijk tevens een cruciale rol in de werking van ons geheugen en probleemoplossend vermogen.

Slechte scores op school door hersenschade

Op het gebied van onderwijs blijkt het raadzaam de week na de ingang van zomertijd geen proefwerken of nieuwe leerstof in te plannen. De effecten van de tijdstransitie op de performance van leerlingen wordt door de onderzoekers Gaski & Sagarin (2011) zelfs rampzalig genoemd. “Starkly expressed, Daylight Saving Time appears to cause brain damage.”

Slechte performance op je werk

Ook als je inmiddels de schoolbanken achter je gelaten hebt, gaan je cognitieve vermogens zwaar gebukt onder de zomertijdtransitie. Ons denkwerk verloopt de eerste dagen na zomertijd aanzienlijk stroever dan gebruikelijk (Nag et al., 2021). We presteren onder ons niveau op tal van fundamentele cognitieve taken, zoals het vinden van juiste informatie, het integreren van bestaande kennis en het trekken van conclusies.

5. Schaf het vooruitzetten van de klok af

Zomertijd kent rampzalige gevolgen voor nagenoeg elk facet van het leven. We worden er humeuriger, dommer, impulsiever en minder productief van. Sterker nog, het kost zelfs levens.

En de energie dan?

De zomertijd, ooit in het leven geroepen om zuiniger gebruik te maken van energie, blijkt zelfs haar oorspronkelijke positieve belofte niet waar te maken. Sterker nog: empirisch doorgemeten blijkt de energieconsumptie juist toe te nemen in plaats van af te nemen (Kotchen & Grant, 2011). Nog nooit was een advies aan de politiek zo helder. Geniet van de zomer, maar namens de gezondheid van al onze hersenen: laat de klok alsjeblieft met rust.

 

Referenties

Barnes, C. M., & Wagner, D. T. (2009). Changing to daylight saving time cuts into sleep and increases workplace injuries. Journal of Applied Psychology, 94(5), 1305–1317.

Cho, K., Barnes, C. M., & Guanara, C. L. (2016). Sleepy punishers are harsh punishers: Daylight saving time and legal sentences. Psychological science.

Gaski, J. F., & Sagarin, J. (2011). Detrimental effects of daylight-saving time on SAT scores. Journal of Neuroscience, Psychology, and Economics, 4(1), 44–53.

Kotchen, M. J., & Grant, L. E. (2011). Does daylight saving time save energy? Evidence from a natural experiment in Indiana. Review of Economics and Statistics, 93(4), 1172-1185.

Kountouris, Y., & Remoundou, K. (2014). About time: daylight saving time transition and individual well-being. Economics Letters, 122(1), 100-103.

Lowrie, J., & Brownlow, H. (2020). The impact of sleep deprivation and alcohol on driving: a comparative study. BMC public health, 20(1), 1-9.

Nag, S., Yu, A., & Mitroff, S. (2021). How is Daylight Saving Time still a thing?: Disruptions from Daylight Saving Time transitions lead to cognitive performance deficits.

Necessitatis, E. (2008). Shifts to and from daylight saving time and incidence of myocardial infarction. N Engl J Med, 2008(359), 1966-1968.

Robb, D., & Barnes, T. (2018). Accident rates and the impact of daylight saving time transitions. Accident Analysis & Prevention, 111, 193-201.

Wagner, D. T., Barnes, C. M., Lim, V. K. G., & Ferris, D. L. (2012). Lost sleep and cyberloafing: Evidence from the laboratory and a daylight saving time quasi-experiment. Journal of Applied Psychology, 97(5), 1068–1076.